W dniach 9-28 listopada br. w Kordegardzie. Galerii Narodowego Centrum Kultury na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie będzie prezentowana wystawa „Enigma. Zagadka rozwiązana” przygotowana przez Muzeum Historii Polski we współpracy z NCK. Po raz pierwszy w Polsce szeroka publiczność będzie mogła zobaczyć eksponat dokumentujący wielki sukces wywiadu II Rzeczypospolitej – wykonaną przez polski wywiad kopię niemieckiej Enigmy wykorzystywaną w działaniach militarnych. Po wojnie polska replika Enigmy znalazła się w zbiorach Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, zaś w 2020 roku – dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – została zakupiona przez Muzeum Historii Polski i stanowi jeden z najcenniejszych eksponatów, który będzie prezentowany na wystawie stałej MHP.
Replika Enigmy, która jest dziełem polskich kryptologów i była wykorzystywana do łamania niemieckich szyfrów, to unikat na skalę światową. Jest jedynym zachowanym obiektem tego rodzaju udostępnionym publiczności i badaczom. Ekspozycja w Kordegardzie prezentuje zarówno historię eksponatu, jak i drogę Polaków do rozwiązania zagadki niemieckiej maszyny szyfrującej.
Złamanie kodu Enigmy już w grudniu 1932 r. było wielkim osiągnięciem polskiego Biura Szyfrów i pracujących w nim kryptologów oraz sukcesem polskiej nauki, które walnie przyczyniło się do pokonania Niemiec w czasie II wojny światowej. Trzej matematycy z Uniwersytetu Poznańskiego – Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski – dokonali matematycznej analizy niemieckich szyfrów i opracowali system, który pozwalał na odczytywanie kodowanych przez Enigmę wiadomości. To była jednak tylko połowa sukcesu. Ze względu na ciągle udoskonalanie maszyny i procedur szyfrowania przez Niemców oraz znaczną ilość informacji przechwytywanych przez polski wywiad, wykorzystanie zdobytej wiedzy w praktyce wymagało zaangażowania coraz większej liczby osób, a od pewnego momentu – budowy maszyn wspomagających pracę polskich kryptologów.
Kluczowa wówczas okazała się rola inżynierów z założonej przez polski wywiad warszawskiej wytwórni AVA – przede wszystkim Antoniego Pallutha, Edwarda Fokczyńskiego oraz braci Ludomira i Leonarda Danilewiczów. Korzystając z instrukcji kryptologów, zbudowali oni maszyny wspomagające proces łamania kodów – cyklometr i bombę kryptologiczną. Spod ich rąk wyszło również ok. 50 polskich replik niemieckiej Enigmy. Zostały one skonstruowane bez znajomości niemieckiego pierwowzoru, a jedynie na podstawie teoretycznej wiedzy o zasadzie jego działania, pozyskanej w wyniku pracy polskich kryptologów. Zbudowanie kilkudziesięciu replik było konieczne do szybkiego odczytywania niemieckich depesz – pozwalało kryptologom skupić się na samym łamaniu kodu.
Po wybuchu II wojny światowej niemal wszystkie polskie repliki Enigmy zniszczono, żeby zatrzeć ślady działalności polskiego wywiadu. Pracownicy Biura Szyfrów w większości zdołali przedostać się do Francji, gdzie wznowili swoją działalność. Właśnie w tajnym ośrodku w tzw. strefie Vichy skonstruowano replikę maszyny prezentowaną na wystawie „Enigma. Zagadka rozwiązana”. Została ona wykonana dzięki współpracy polskich inżynierów z Francuzami. Jest to eksponat unikatowy, ponieważ we Francji wyprodukowano zaledwie kilka takich urządzeń. Po wojnie egzemplarz znalazł się
w zbiorach Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, zaś w 2020 roku dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego stał się własnością Muzeum Historii Polski, w którym będzie prezentowany na wystawie stałej.
Obok maszyny wykonanej przez Polaków, w Kordegardzie eksponowana będzie również Enigma wykorzystywana przez niemieckie siły lądowe od początku lat 30. XX wieku. Porównując obie maszyny, można zauważyć, że polscy inżynierowie nie znali wyglądu niemieckiego oryginału, o czym świadczą łatwo dostrzegalne różnice konstrukcyjne. Polska replika posiada przy tym wszystkie funkcjonalności pierwowzoru. Na tego typu maszynach Polacy i Francuzi deszyfrowali niemieckie depesze w czasie wojny.
Ponadto na wystawie będzie można obejrzeć krótkometrażowy film „Enigma. Mamy nowiny” (prod. Fundacja Arma Civitatis, scenariusz i reżyseria: Norbert Rudaś). Jest to dokument prezentujący nowe fakty dotyczące złamania kodu Enigmy w oparciu o akta udostępnione przez francuski wywiad w 2016 roku. Narratorami są uznani na świecie eksperci w dziedzinie kryptologii i historii Enigmy − dr Marek Grajek, sir Dermot Turing oraz prof. Philippe Guillot.
Wystawie będą towarzyszyły premiery dwóch podcastów oraz filmu na kanale YouTube. Materiały zrealizowane zostały z udziałem znawcy tematu Enigmy dr. Marka Grajka – kryptologa i autora wielu publikacji i książek historycznych oraz historyków z Muzeum Historii Polski dr. Michała Nałęcza-Nieniewskiego i Grzegorza Rutkowskiego – kuratorów wystawy „Enigma. Zagadka rozwiązana”.
Wystawa objęta honorowym patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotra Glińskiego.
Termin i miejsce wystawy: 9-28 listopada 2021 r., Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury, ul. Krakowskie Przedmieście 15/17 w Warszawie, wstęp wolny.
Kuratorzy wystawy: Grzegorz Dumała, dr Michał Nałęcz-Nieniewski, Grzegorz Rutkowski.
Organizator: Muzeum Historii Polski
Współorganizator: Narodowe Centrum Kultury
Partner: Biuro Programu Niepodległa
Patroni medialni: Polskie Radio, Polska Agencja Prasowa, dzieje.pl
poleca:
Warszawa - imprezy, koncerty, informacje
