WYSTAWA FALA ZA FALĄ. ŻYCIE CODZIENNE NA OKRĘTACH POLSKIEJ MARYNARKI WOJENNEJ W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

Na wystawie prezentujemy kilkadziesiąt fotografii (w postaci odbitek na papierze fotograficznym wykonanych z oryginalnych negatywów przechowywanych w zbiorach Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu) pokazujących życie polskich marynarzy na pokładach okrętów Marynarki Wojennej w czasach II wojny światowej. Ekspozycja przygotowana została przez Lecha Trawickiego (kuratora wystawy, zastępcę dyrektora Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni) oraz Adama Fleksa (wykonawcy większości odbitek) we współpracy Jerzym Matysiakiem (starszym kustoszem Biblioteki Raczyńskich).

Zbiór około 1000 cennych negatywów z czasów II wojny światowej, londyńska organizacja kombatancka Samopomoc Marynarki Wojennej przekazała w latach pięćdziesiątych pisarzowi-maryniście Jerzemu Pertkowi. Po jego śmierci zbiory trafiły do Biblioteki Raczyńskich. Zdjęcia obejmują lata 1941-1947, lecz najwięcej pochodzi z lat 1944-1947 i dokumentują ostatnie lata Marynarki Wojennej II RP. W kolekcji nie odnajdujemy fotografii z początku wojny, kiedy polskie okręty: OORP "Grom", "Błyskawica" i "Burza" przeszły podczas operacji "Peking"
do Wielkiej Brytanii, a także wielu innych, związanych z pierwszymi morskimi doświadczeniami wojennymi Polaków. Wśród 1000 negatywów jest około 250 zdjęć związanych z "Piorunem", około 100 z "Dragonem" i po tyle samo z "Garlandem", "Krakowiakiem" i "Sokołem", po kilkadziesiąt zdjęć "Błyskawicy" i "Ślązaka", znacznie mniej "Groma", "Dragona" "Conrada" i kilka fotografii ścigaczy. W zbiorze znajdują się także zdjęcia okrętów podwodnych "Dzik" i "Sokół", które w czasie wojny zyskały miano "strasznych bliźniaków".

Lech Trawicki, kurator wystawy: "Tej niezwykłej kolekcji, o dużej wartości historycznej, towarzyszy zagadka związana z okolicznościami pozyskania negatywów przez Jerzego Pertka. Była to część kolekcji zebranej przez komandora porucznika Władysława Kosianowskiego do albumu Polska Marynarka Wojenna. Od pierwszej do ostatniej salwy wydanego przez Jerzego Giedroycia w 1947 roku w Rzymie. Negatywy przybyły do Polski prawdopodobnie z Wielkiej Brytanii drogą nieoficjalną, jednym z możliwych sposobów mógł być przemyt marynarski. Wystawa prezentowana jest w Warszawie po raz pierwszy. Zdjęcia wykonane z oryginalnych negatywów nigdy wcześniej nie były pokazywane w postaci tak dużych powiększeń".

Zdjęcia wykonywali operatorzy i fotografowie Działu Filmowo-Fotograficznego Marynarki Wojennej, sami marynarze oraz oficerowie, dokumentując udział w operacjach, a także zwykłe, codzienne zajęcia, chwile radości i odpoczynku. Wybrane fotografie pokazują głównie załogi okrętów wojennych podczas prac pokładowych (jak np. malowanie, konserwacja urządzeń okrętowych, szkolenia, czyszczenie uzbrojenia), wykonywania zadań bojowych w osłonie konwojów lub na patrolach. Wykonane w dużym formacie odbitki (30 x 30 oraz 30 x 40) ujawniają szczegóły zdjęcia niewidoczne w mniejszych powiększeniach.

Zdjęcia dokumentują m.in. udział w alianckich operacjach morskich na Morzu Śródziemnym w operacji "Halberd" (konwoje z zaopatrzeniem na Maltę), na Morzu Północnym "Deadlight" (niszczenia niemieckich okrętów podwodnych), na Atlantyku "Alacrity" (zakładanie baz lotniczych na Azorach) czy podczas lądowania aliantów w Normandii. Na jednym ze zdjęć, z marca 1945 roku, widzimy naczelnego wodza gen. Władysława Andersa na pokładzie ORP "Ślązak" po dekoracji podoficerów i marynarzy Krzyżami Walecznych. Na kolejnej fotografii na pierwszym planie jest mat Jan Mielcarzewicz (żołnierz września 1939, sybirak, od 1942 roku marynarz na niszczycielu eskortowym ORP "Krakowiak"), w tle widać byłych żołnierzy Werhmachtu, marynarzy, którzy wstąpili do polskiej Marynarki Wojnej. To jedno zdjęcie łączy w sobie w sobie wiele historii, opowiada o pokoleniu Polaków z Pomorza i Śląska, których kręte losy prowadziły przez wszystkie fronty II wojny światowej.

Nie znamy wszystkich autorów prezentowanych zdjęć, jednak wiemy, że jednym z nich był bosman Paweł Płonka, etatowy fotoreporter Polskiej Marynarki Wojennej. Na ORP "Piorun" zdjęcia robił zarówno dowódca okrętu Eugeniusz Pławski, jak i podchorąży Lech Kwapiszewski zaokrętowany na niszczycielu podczas pościgu za Bismarckiem. Prezentowane na wystawie zdjęcia ścigaczy artyleryjskich wykonał Andrzej Jaraczewski, dowódca Grupy Ścigaczy i ORP "S-7, zięć Józefa Piłsudskiego.

Przygotowanie wystawy było możliwe dzięki życzliwości Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu - właściciela zbioru negatywów dokumentujących historię Polskiej Marynarki Wojennej z okresu II wojny światowej.

Lech Trawicki - archeolog podwodny, muzealnik, autor wystaw i publikacji z zakresu historii polskiej Marynarki Wojennej oraz historii żeglugi i budownictwa okrętowego. Pomysłodawca wystaw zdjęć wykonywanych z oryginalnych negatywów w technice mokrej ciemni, obecnie zastępca dyrektora Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.

Adam Fleks - gdańszczanin, tłumacz przysięgły duńskiego i szwedzkiego. Od 1994 roku jest członkiem Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, od roku 2008 należy do Związku Polskich Artystów Fotografików. Uczestnik ponad 130 wystaw zbiorowych, autor 15 wystaw indywidualnych. Specjalizuje się w technice litowej i analogowych technikach srebrowych.

Wystawę można zwiedzać w Domu Spotkań z Historią, ul. Karowa 20 w Warszawie, wtorek-niedziela: 12.00-20.00, wstęp wolny.