100 lat turystyki akademickiej (1906-2006)

Na podkreślenie zasługuje akademicka działalność szkoleniowa oraz wydawnicza. Jako przykład można podać Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich. SKPB rozpoczęło kolejną edycję kursu na przewodnika i opublikowało nowy numer czasopisma „Połoniny”. Natomiast Studencki Klub Górski nie tylko wydaje swój „Biuletyn SKG”, ale prowadzi własną bibliotekę, zawierająca wiele interesujących pozycji. Pomimo żywiołowego rozwoju ruchu turystycznego, niewielu z nas pamięta, iż w obecnym roku obchodzimy setną rocznice powstania polskiej turystyki studenckiej. Jubileusz sprawia, że temat ten zyskuje na aktualności. Warto więc przypomnieć dzieje turystyki w warszawskim środowisku akademickim.

O początkach turystyki studenckiej można mówić od momentu, gdy przybrała ona formę zorganizowaną. W 1906 r. na Uniwersytecie Lwowskim utworzono pierwszą tego typu organizację - Akademicki Klub Turystyczny (1906-1923). Inicjatorem tego przedsięwzięcia był Mieczysław Orłowicz, student prawa i historii sztuki, człowiek określany mianem „Nestora polskiej turystyki”. Na jedną z pierwszych wycieczek wybrano się do miejscowości Podhorce, gdzie studenci lwowscy podziwiali zabytkową rezydencję ze wspaniałym palazzo in fortezza. AKT jednak kierowało swą aktywność przede wszystkim ku górom, a niektóre ich wyprawy przeszły nawet do historii, jak m.in. pierwsze polskie przejście trawersu Mount Blanc w warunkach zimowych (w 1920 r.).

Drugą organizacją studencką, o której trzeba wspomnieć, jest Akademicki Klub Włóczęgów Wileńskich (1923-1939), którego członkiem był m.in. Czesław Miłosz. Warto zaznaczyć, że wśród założycieli AKWW znalazł się student Uniwersytetu Warszawskiego – Teodor Nagurski. Działalność „Włóczęgów” lawirowała na pograniczu turystyki i kultury, co w znacznym stopniu wpłynęło na koloryt życia w międzywojennym Wilnie.

Wybuch II wojny światowej zamyka pierwszy okres w dziejach turystyki studenckiej. W latach 50. władze uczelni zaczęły patrzeć przychylnym okiem na taką formę spędzania czasu wolnego. Doceniając jej wartości edukacyjne, społeczne i zdrowotne, zaczęły przeznaczać środki na popieranie studenckich inicjatyw. Wyraźną cezurę chronologiczną wyznacza rok 1950, kiedy powstały Zrzeszenie Studentów Polskich i Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze, instytucje ważne dla studenckiego ruchu turystycznego. To także okres powstania pierwszych zorganizowanych form turystyki w środowisku warszawskim. Pionierami w tym zakresie byli studenci Politechniki Warszawskiej, którzy w 1954 r. utworzyli Koło PTTK nr 1. Warto podkreślić, że w latach 50. młodzież z PW nie miała sobie równych, będąc głównym organizatorem imprez.

Prawdziwy przełom przyniósł rok 1960. Na skutek powołania Oddziału Międzyuczelnianego PTTK, zaczęły powstawać nowe Koła przy uczelniach wyższych - przy UW powołano Koło nr 2, a kolejne przy SGGW, SGH, AWF itd. Wzrost liczby organizacji spowodował powstanie studenckiej turystyki masowej. Odtąd w imprezach brało udział nie kilkadziesiąt, a kilkaset osób. Zaczęły powstawać różne formy turystyki kwalifikowanej, działalność rozpoczynały kluby kajakowe, żeglarskie, rowerowe, jeździeckie. W latach 60. turystyka stała się integralną częścią kultury studenckiej.

Na szczególną uwagę zasługuje Uniwersytecki Klub Turystyczny „Unikat”, powołany do życia przez studentów UW w 1963 r. Członkowie „Unikatu” uważali się za duchowych spadkobierców „Włóczęgów Wileńskich” i podobnie jak oni działali na pograniczu turystyki i kultury. Dużym zainteresowaniem cieszyły się organizowane przez nich Rajdy „Kurdesz”, podczas których popularyzowano wiedzą o kulturze staropolskiej.

Okres prosperity to także lata 70. Powstało wówczas wiele nowych klubów, wśród nich m.in. znany w warszawskim środowisku Studencki Klub Górski (1976). Ogromna popularność dużych imprez plenerowych, nasunęła organizatorom pewną refleksję. Dochodzące do głosu hasła ochrony środowiska, spowodowały że turystyka zmienia w tym czasie swoje oblicze. Często rezygnowano z wielkich imprez na rzecz bardziej kameralnych, a tym samym przyjaznych środowisku. Turystyka przybrała w tym dziesięcioleciu bardziej intelektualną formę. Podczas wypraw kładziono większy akcent na wartości poznawcze, prowadzono prace badawcze, a następnie działalność wydawniczą.

Rozwój turystyki został gwałtownie zahamowany w latach 80. W 1980 r. powstała „Solidarność”, a na uczelniach wyższych NZS, będący alternatywą dla skompromitowanego SZSP. Kluby turystyczne zrywały współpracę z SZSP i chroniły się pod opiekuńczym skrzydłem PTTK. Zresztą większość z nich do dziś działa w strukturach tej organizacji. Rok 1990 to czasy transformacji ustrojowej, która z jednej strony przyczyniła się do powstania wielu komercyjnych biur podróży, z drugiej strony spowodowała ostateczny upadek masowej turystyki studenckiej. Aby dać wyobrażenie skali regresu, wystarczy wspomnieć, że pod koniec lat 80. na największej polskiej uczelni wyższej (UW) istniały 22 kluby turystyczne, z których do dziś przetrwały zaledwie 4. Podobne zjawisko można było zaobserwować na innych uczelniach w kraju.

Obecna rocznica powinna skłonić nas do refleksji i postawienia pytań o kształt turystyki studenckiej w XXI w. Z pewnością wyjazdy powinny w jeszcze większym stopniu nabrać charakteru poznawczego, pełniąc funkcje edukacyjne. Najbardziej pożądane formy to obozy turystyczno – szkoleniowe, objazdy naukowe, imprezy kulturalne, a nade wszystko akcje kompleksowe o charakterze badawczym. Wyrażam głębokie przekonanie, że środowisko akademickie, dysponujące ogromnym potencjałem intelektualnym, stanie na wysokości zadania i zdoła poradzić sobie z tym wyzwaniem.